Pekin
Geçmişte şehri çevreleyen surların bulunmuş yer aldığı ikinci mekân yolu üstündeki masun nadir vakti yapılardan Antik Pekin Rasathanesi, "dünyadaki en emektar gözlemevlerinden biri" namına biliniyor.
Müzeye dönüştürülen rasathanede, aralarında felek küresi, eliptik bilezikler, şems ve ay saatleri ile köşe ölçerlerin yer aldığı aşırı sayıda mekanik rasat cihazı bulunuyor.
Teleskobun 17. yüzyıldaki icadından ilkin imal edilen tesisat ve düzenekler, Çin uygarlığının asrılar süresince vakti akıllıcasına halde ölçebilmek ve felek olaylarının düzenini anlayabilmek düşüncesince yerinde felek ilmî dürme verdiği önemi ortaya koyuyor.
Ming Hanedanı çağında 1442’de kurulan rasathane, Ming ve peşi sıra mevrut Çing Hanedanı devirlerinde, 20. asır başına denli görev verdi.
Hollandalı Cizvit karabaş Ferdinand Verbiest, 1673'te rasathanenin sorumluluğunu üstlenirken, aşırı sayıda takdir aletini baştan yaptırdı ve birtakımı dünkü aletler geliştirdi.
İki ayrımlı anlayışı seçmeci halde ortak araya getirmiş yer aldığı gözleniyor
Rasathane müzesi, 40 metreye 40 m. derece ve 15 m. yüksekliğindeki talih kulesi, bahçe, işporta kısımlarının çevrelediği iç avludan oluşuyor.
Avlu, bostan ve kulede asılları ve replikaları sergilenen aygıt ve düzeneklerdeki dragon süslemeleri, Batı teknolojisi ile anadan görme Çin kültürünü ve estetiğini birleştiren ortak anlayışı yansıtıyor.
Sergi alanlarının çevrelediği iç avluda; şimal saati, ay saati, Güneş’in üstünlük açısını ölçen rubai küllük ve kelepçe küresi replikaları bulunuyor.
Sur kulesinde ise Dünya ve Güneş'in konumlarını, semavi hareketlerin süresini, gün-gece eşitliklerini (ekinoks) ile devir dönümlerini (solstis) saptamaya hadim kelepçe küresi ile yıldızların konum-yükseklik açılarını ölçmeye hadim sekstant, kadran, teodolit ve altazimut aletlerinden birer sağlam görülebiliyor.
Verbiest çeşidinden 1673'te yaptırılan, felek cisimlerinin beliriş ve kayboluş zamanlarını ve rastgele andaki üstünlük açılarını belirlemeye yarayan, şimal haritalarının hazırlanmasına asistan felek küresi ise kulenin ortasına konuşlandırılmış.
Geleneksel Çin felek bilimi, istiva hattı eksenliydi, Dünya’nın zat etrafındaki dönüşünü asal alıyordu ve polar çevresindeki daim görülebilen yıldızların gözlemlenmesine dayanıyordu. Oysa Batı felek bilimi, Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünü asal almaktadır ve Güneş ile doğan felek cisimlerinin süreli hareketlerine odaklanıyordu.
Antik Pekin Rasathanesi Müzesi'ndeki rasatçı evveliyat aletlerin Çin ve Batı’daki dü ayrımlı anlayışı seçmeci halde ortak araya getirmiş yer aldığı gözleniyor.
"Göğün Oğlu" ve "göksel yetki"
Çin’deki felek bilgelik çalışmalarının vakti 3 bin sene geriye gidiyor. İmparatorluk felek bilimcileri, alışılmış Çin kozmolojisine layıkıyla “Göğün Oğlu” olduğuna inanılan İmparator’u, gökçül çatışma ve değişiklikleri üzerine bilgilendiriyorlardı.
İmparator, rejim yetkisini “göklerden” alıyordu. Adil olmayan, kavisli ortak idare, “göğün hükmünün” değişmesine, imparatorun “göksel yetkisini” kaybetmesine defa açabilirdi. Bu nedenle felek bilimi, iktidarı ve siyaseti yakından ait ortak çalışkanlık alanıydı.
Şang Hanedanı devrinde, MÖ 1300 yöresinde geçmiş şimal haritasının yapıldığı kestirim ediliyor. Takımyıldızları “hane” ismi sunulan 28 alana ayıran Çin’e has sınıflandırmaya bu devirden kalma “kehanet kemikleri” ismi sunulan kazı ilmî bulgularda rastlanıyor.
Düzenli felek ilmî gözlemler ve buna bağlı etraflıca kayıtların geçmiş örnekleri Savaşan Devletler çağında (MÖ 475-221) ortaya çıktı, alışılmış Çin ilhanlık anlayışının şekillendiği Han Hanedanı devri (MÖ 206-MS 220) ve sonra gelişti ve kurumlaştı.
Budizm’in Çin’de yayılmasıyla Hint felek biliminin kavramları, Doğu Han Hanedanı döneminden (25-220) itibaren ilkin Tang Hanedanı çağında (618-907) benimsenmeye başlandı.
9. ve 12. yüzyıllarda giranbaha açığını canlı İslam felek biliminin terim ve bulguları da Moğol menşeli Yuan Hanedanı çağında (1271-1368) Saray’da görevlendirilen Müslüman felek bilimcilerle Çin topraklarına ulaştı.
Çin’e 16. asrın sonundan itibaren girmeye süregelen Hristiyan Cizvit misyonerler ise Batı’nın felek bilimi terim ve araçlarını aktardı. Cizvitler, Çin'de matematik, astronomi, haritacılık, coğrafya üzere ilmî ve uygulayım bölgelerin gelişimine katkıda bulundu.
Bugün gelecek teknolojiye erbap aşırı sayıda teleskoba ve gözlemevine ev sahipliği işleyen başkaca zat feza programını yürüteç Çin, "modern felek bilimi dalında en gelecek ülkelerden birisi" konumunda bulunuyor.
