Kars
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Kafkas ve azda olsa Anadolu'ya eşkin edilen, harp ve silahlanmaya gönül rahatlığı çıkan Malakanlar, ekincilik ve hayvancılık çalışmalarıyla alana ehemmiyetli ulama sağladı.
Yerleştikleri Kars'ın nice noktasında su değirmenleri yaparak, köylülerin tahılını öğütmeye başlamış olan Malakanlar, kentten göçerken de bitirdikleri bu işletmeleri civar halkına bıraktı.
Arpaçay ilçesine ilişkin Küçükçatma ile Kağızman ilçesine ilişkin Ortaköy ve Tunçkaya köylerindeki değirmenler, un ve ebebulguru hazırlayan köylülere senelerdir görev veriyor.
Dere kıyısında kurulan su değirmenlerinde yer köylerden getirilen buğday ve arpalar, evvela eliminasyon işleminden geçiriliyor. Sonrasında temizlenen ürünler, suyun kuvvetiyle çarkları dönen değirmen taşına gelmiş şekilde öğütülüyor. Burada işçilerce torbalanan ürünler, evlere ulaştırılıyor.
"Unu dobra oluyor"
Kağızman'da dedesinden babasına küsurat değirmeni üçüncü gömlek kendisine işleten Erhan Ulusoy, AA muhabirine, Malakanlardan küsurat değirmeni nesilden nesile aktarmaya mücahede gösterdiklerini söyledi.
Kendisinden sonradan da değirmeni oğlunun çalıştıracağını özetleyen Ulusoy, anadan görme yöntemle vatandaşlara görev etmekten büyüklük duyduklarını belirtti.
Mesaisinin günün geçmiş ışıklarıyla başladığını tabir fail Ulusoy, "İlk sulara bakıyorum, kanallarda onarımdan sonradan değirmeni çalıştırıyorum. Bu değirmenin ayrıcalığı suyla çalışması, cazibe değirmenlerden aşırı iyidir." dedi.
Elektrik ile su değirmeni arasındaki farkı özetleyen Ulusoy, "Düdüklü tavada pişen aşındırmak alışılagelen tavada pişen yemeğin tadını vermez. Su değirmeni aheste öğüttüğü düşüncesince unu dobra oluyor. Elektrikli değirmen çabuk öğüttüğü düşüncesince bu denli elleme olmuyor." niteleyerek konuştu.
Küçükçatma köyünde değirmencilik karşılayıcı Erdem Kaya da kestirmece müşterek buçuk yüzyıllık değirmeni çalıştırdıklarını, kendisinden sonradan bakacak kimsenin bulunmadığını belirtti.
"Bize değirmen Malakanlardan kaldı. Onlar giderken bizlere sattı, tığ de bire müşterek halde bitmeme ettiriyoruz." diyen Kaya, gücü yetene denli işi bitmeme ettireceğini fakat köylerinde ayrıksı işletmeci bulunmadığı düşüncesince değirmenin kapanabileceğini anlattı.
Değirmene rüşvet öğütmeye mevrut Alican Çakar da hayvanları düşüncesince pili imalinde ilkin su değirmenlerini yeğleme ettiğini belirterek, "Hasat sonrası aldığımız ürünü, sabahleyin 06.00'da kalkıp değirmene getirdik. Değirmene getirdiğimiz şita hazırlığı için, arpayı da hayvanlara pili yapacağız." ifadelerini kullandı.