İzmir
Balkan coğrafyasında baharın gelişini tebrik kartı geleneklerinden birisi bulunan "marteniçka" bilekliği, Bulgaristan göçmenlerinin koyu yaşamış bulunduğu kentlerden İzmir'de, baharın geçmiş kocaoğlan bulunan mart ayının başlamasıyla bileklere takıldı.
Kırmızı ve parafin iplerle örülen ve "marteniçka" ismi sunulan bilekliklerin baharın gelişini tebşir etmek neredeyse takılmaya başlanması, Bulgaristan göçmenlerinin aktarımıyla Türkiye'de de yaşatılan ilkbahar gelenekleri ortada toprak alıyor. Göçmenlerin yanı esna bu geleneği öğrenenlerin küsurat isteğiyle marteniçka inşası da dikkat görüyor.
İzmir Balkan Göçmenleri Kültür ve Dayanışma Derneği Genel Başkanı Abdurrahim Nursoy, AA muhabirine, güçlü şita mevsiminden sonraları zenginlik ve bereketin yaşanacağı baharın gelmesinin, değişik kültürlerde gün süresince kutlandığına dikkati çekti.
"Leylek görürse bileziği çıkarır"
Bulgaristan'da da 1300'lü zamanlardan buyana baharın gelişinin "marteniçka" bileklikleriyle kutlandığını anlatım fail Nursoy, kendisinin de marteniçkayı Kırcaali'de ilkokula başladığında tanıdığını aktardı.
Her sene 1 Mart'ta hoca ve arkadaşlarının, baharın gelişini bu bilekleri takarak kutladığını kaydeden Nursoy, "Marteniçka baharla baş başa yaşanmış bulunan uyanışın, artağanlık ve bolluğun simgesidir." dedi.
Nursoy, Türkiye'ye, 1989 senesinde süregelen mecburi muhaceret sürecinde Bulgaristan göçmenlerince taşınan "gelenek göçü" kendisine nitelendirdiği marteniçkanın, göçmenlerin koyu bulunduğu İzmir, Bursa, İstanbul ve Trakya’daki şehirlerde yaşatıldığını vurguladı.
Süs kendisine meydana getirilen hediyelik bilekliğin familya yakınlarına ve arkadaşlara bağış edilmesinin türlü inanış ve uygulamaları barındırdığını özetleyen Nursoy, şu detayları verdi:
"Ay başlangıcında takılan bileklik mart süresince bilekte kalır. Takılırken sağlık, şans, bolluk, artağanlık derece güzel dileklerde bulunulur, istek tutulmadan takılamaz. Marteniçka takan kişi, şayet leylek görürse bileziği çıkarır ve çiçek açan rastgele ortak nebat yahut ağacın dalına asarak keyif düşüncesince afsun eder. O insan şayet ay sonuna derece leylek görmemişse 31 Mart'ta çıkarır ve ortak dahaki seneye derece isterse bileziği saklayabilir. Bir ritüele göre, istek tutulan yerde marteniçka toprağa gömülür yahut taşın dibine konulur. Leylek gördükten sonraları marteniçkayı ağaca bağlamanın dileğin benimseme olunmasını sağladığına inanılır. Bir apayrı pratikte da marteniçka çıkarıldıktan sonraları gailesiz ortak semere fidanına bağlanır yahut etrafta on paralık amut yok ise ortak taşın dibine konulur. Taşın altında baş döndürücü karınca var ise o senenin artımlı geçeceğine inanılır."
Talepler gücük ay böylelikle başlıyor
Marteniçka imalatında beğenilen parafin ve al renklerin Türk kültüründe de sembolik anlamlar taşıdığını tamlayan Nursoy, "Beyaz temizlik, duruluk, saflık, irilik ve yaşlılıkta olgunluğu anabolizma eder. Ateşin rengi bulunan kırmızının da temizleyici ve kutsayıcı yanı vardır." dedi.
Marteniçka karşıcı hulliyat tasarımcısı Demet Coşan da geleneğe makul kendisine al ve parafin iplerle meydana getirilen bilekliğe öğrenci mucibince kalp, yonca, fil derece figürler de takılabildiğini, çoğu kez göz boncuğuyla bu arada yeğleme edildiğini dile getirdi.
Coşan, bileziği doğrulama ederken ritüele mucibince istek tutmadan takılmaması icap ettiğini hatırlattıklarını kaydederek, "İzmir'de de baş döndürücü yeğleme ediliyor. Şubat sonu mart başına akıllıcasına siparişlerimizi almaya başlıyoruz. Her sene bu bilekliklerden koyu istem alıyoruz." dedi.